KUDUZ HASTALIĞI

Kuduz Hakkında Genel Bilgi

• Kuduz, 150’den fazla ülke ve bölgede görülen aşıyla önlenebilir viral bir hastalıktır. Başta Asya ve Afrika olmak üzere her yıl on binlerce ölüme neden oluyor ve bunların %40’ı 15 yaşın altındaki çocuklardan oluşuyor.
• Köpekler, insanlardaki kuduz ölümlerinin ana kaynağıdır ve insanlara kuduz bulaşmasının %99’una bulaşmasının nedenidir. Kuduz, köpeklerin aşılanması ve köpek ısırıklarının önlenmesiyle önlenebilir.
• İnsanlar potansiyel olarak kuduz bir hayvana maruz kaldıktan sonra, derhal ve kapsamlı maruz kalma sonrası profilaksiye (PEP) başvurmalıdırlar.
• Kuduzun dünya çapında tahmini maliyeti yılda 8,6 milyar ABD dolarıdır.

Kuduz, merkezi sinir sistemini etkileyen, aşıyla önlenebilen, zoonotik, viral bir hastalıktır. Klinik belirtiler ortaya çıktığında neredeyse %100 ölümle sonuçlanır. İnsan kuduz vakalarının neredeyse rın %99’undan köpekler sorumludur. İnsanlara ve hayvanlara tükürük yoluyla, genellikle ısırıklar, çizikler veya mukozalara (örn. gözler, ağız veya açık yaralar) doğrudan temas yoluyla yayılır. En çok mağduriyet yaşayan yaşa aralığı  5 ila 14 yaş arası çocuklardır.

Antarktika dışındaki tüm kıtalarda mevcuttur ve insan ölümlerinin %95’inden fazlası Asya ve Afrika’da meydana gelmektedir. Bu kıtalarda sağlıklı bir veri tabanı olmadığı için kuduz vakaları nadiren bildirilmektedir. Bu yüzden gerçek rakamların tutulan kayıtlardan çok daha fazla olduğu tahmin edilmektedir.

Kuduz, ağırlıklı olarak az gelişmiş, fakir, dışlanmış ve savunmasız insan kitlelerini etkileyen ve ihmal edilen tropikal hastalıklardan biridir. Kuduz için etkili insan aşıları ve immünoglobülinler mevcut olmasına rağmen, bunlar genellikle ihtiyaç duyan kişiler için hazır veya erişilebilir değildir. Kuduza maruz kalma sonrası profilaksinin ortalama maliyetini ABD de ortalama 108 Dolar olduğu (seyahat masrafları ve gelir kaybıyla birlikte) tahmin edilmektedir

Küresel olarak, köpeklerden kaynaklanan kuduzun ekonomik yükünün, bireyler ve topluluklar için hesaplanmamış psikolojik travmaya ek olarak, yılda 8,6 milyar ABD doları olduğu tahmin edilmektedir.

Önleme

Köpeklerde kuduzun ortadan kaldırılması

Kuduz aşıyla önlenebilir bir hastalıktır. Yavru köpekler de dahil olmak üzere köpeklerin aşılanması, insanlarda kuduzun önlenmesinde en uygun maliyetli stratejidir. Bulaşmayı kaynağında durdurur. Ayrıca köpeklerin aşılanması, proflaktik uygulama ihtiyacını azaltır.

Riskli bölgelerde çocuklar ve yetişkinler için köpek davranışları ve ısırıkların önlenmesi konusunda eğitim, kuduz aşı programlarının önemli bir uzantısıdır. Eğitim  insan kuduz vakalarını hem de köpek ısırıklarının tedavisinin mali yükünü azaltabilir.

İnsanların aşılanması

İnsanları maruz kaldıktan sonra veya kuduza maruz kalmadan önce aşılamak için çok etkili aşılar mevcuttur. Maruz kalma öncesi profilaksi , belirli yüksek riskli mesleklerde çalışan kişiler (veteriner hekimler, canlı kuduz ve kuduzla ilgili virüslerle ilgilenen laboratuvar çalışanları gibi), mesleki  faaliyetleri yarasalar, tilkiler gibi veya diğer memelilerle doğrudan teması içeren kişiler ile hayvan hastalıkları kontrol personeli ve yaban hayatı korucuları gibi alanlarda çalışanlar için önerilir. Yüksek derece de kuduz riskli bölgelerde yaşayanlara da koruyucu amaçlı kuduz aşısı  uygulamaları düşünülebilir.

Belirtiler

Kuduz için kuluçka süresi tipik olarak 2-3 aydır. Bu  süre virüsün giriş yeri ve viral yük gibi faktörlere bağlı olarak; 1 haftadan 1 yıla kadar değişebilir. Kuduzun ilk belirtileri arasında ateş, ağrı ve yara bölgesinde olağandışı – açıklanamayan karıncalanma, batma veya yanma hissi gibi genel belirtiler bulunur. Virüs merkezi sinir sistemine ilerledikçe beyin ve omurilikte şiddeti artan, ölümcül iltihaplanma gelişir.

İnsanlarda Kuduzun iki şekli vardır:

Öfkeli kuduz; hiperaktivite, heyecanlı davranışlar, halüsinasyonlar, koordinasyon eksikliği, hidrofobi (su korkusu) ve aerofobi (cereyan veya temiz hava korkusu) ile sonuçlanır. Ölüm, kalp-solunum durması nedeniyle birkaç gün sonra meydana gelir.

Felçli kuduz; insan vakalarının toplam sayısının yaklaşık %20’sini oluşturur. Kuduzun bu türü, öfkeli biçimine göre daha az dramatik ve genellikle daha uzun bir seyir izler. Yara yerinden başlayarak kaslar yavaş yavaş felç olur. Yavaş yavaş koma gelişir ve sonunda ölüm meydana gelir. Dünya da Kuduzun felçli formuna sıklıkla yanlış teşhis konulur ve bu da hastalığın eksik rapor edilmesine neden olur.

Teşhis

Mevcut tanı araçları, kuduz enfeksiyonunu klinik hastalığın başlangıcından önce tespit etmeye uygun değildir.

Kuduza özgü hidrofobi veya aerofobi belirtileri çıkmamış, anemnezinde kuduz olduğundan şüphelenilen veya kuduz olduğu doğrulanan bir hayvanla temas öyküsü olmayan hastalarda klinik belirtilere bakarak tanı koymak zordur. İnsan kuduzu, hasta hayattayken tükürük ve deriden antijen veya nükleik asit tespiti yapan testler mevcuttur. Öldükten sonra patolojik araştırmalarla da teşhisi doğrulanabilir.

Bulaşma

İnsanlar genellikle kuduz olan bir hayvanın (vakaların %99’u köpektir) derin ısırığı veya tırmalaması sonucu enfekte olurlar. Enfekte hayvanların tükürüğünün mukozayla (örneğin gözler, ağız içi) veya taze cilt yaralarıyla doğrudan temas etmesi durumunda da bulaşma meydana gelebilir.

Köpeklerin vektör olduğu bulaşmaların önlendiği bölgelerde bulaşmaçok nadirdir ve sebep kan emen yarasalardır. Yarasa kaynaklı kuduz aynı zamanda Amerika, Avustralya ve Batı Avrupa’da da yeni ortaya çıkan bir halk sağlığı tehdididir.

Tilkiler, rakunlar, kokarcalar, çakallar, firavunfareleri ve diğer vahşi etobur konakçı türlere maruz kalma sonucu insan ölümleri çok nadirdir ve kemirgenlerden gelen ısırıkların kuduz bulaştırdığı bilinmemektedir.

Virüs içeren aerosollerin solunması veya enfekte organların nakli yoluyla kuduz bulaşması tarif edilmiştir, ancak son derece nadirdir. Isırık veya tükürük yoluyla insandan insana bulaşma teorik olarak mümkündür ama hiçbir zaman doğrulanmamıştır. Aynı durum, enfekte hayvanların çiğ eti veya sütünün tüketilmesi yoluyla insanlara bulaşma için de geçerlidir.

Maruz kalma sonrası profilaksi (PEP)

Bir hayvan, özellikle de bir köpek tarafından ısırılırsanız veya tırmalanırsanız:

• Yarayı hemen sabun veya deterjanla yıkayın.
• Yarayı yaklaşık 15 dakika boyunca bol miktarda suyla iyice yıkayın.
• Yıkanıp durulandıktan yaraya iyot içeren veya antiviral bir ilaç uygulayın.
• Acı biber, bitki suları, asitler ve alkaliler gibi tahriş edici maddeleri yaralara uygulamaktan kaçının.
• Yarayı pansuman veya bandajla kapatmaktan kaçının.
• Bir sağlık uzmanı tarafından daha ileri değerlendirme ve tedavi için bir sağlık kuruluşuna nakledilmeyi isteyin.
• Mümkünse, ısıran hayvanı güvenli bir şekilde hapsedin ve hakkında bilgi toplayın. Isıran hayvanı 10 gün boyunca kapalı ve gözlem altında tutulmasını sağlayın.

Tablo: Temas kategorileri ve önerilen maruz kalma sonrası profilaksi

Hazırlayan: Sinan OKÇUOĞLU

Dünya Sağlık Örgütü (WHO) websitesinden yararlanılarak hazırlanmıştır.